‘Integral Meditation’ van Ken Wilber vs ‘Nozen’ van Jan Bor

Laat ik nou net twee boeken achter elkaar gelezen hebben die veel van elkaar kunnen leren. Integral Meditation heeft als subtitel “Mindfulness as a Path to Grow Up, Wake Up, and Show Up in Your Life”. Het is gebaseerd op twee belangrijke uitgangspunten.

Het verschil tussen Waking Up en Growing Up

Ten eerste het onderscheid tussen bewustzijnsstadia uit de ontwikkelingspsychologie (Maslow, Spiral Dynamics, etc.) en bewustzijnstoestanden die ontstaan uit een innerlijke verdieping zoals meditatie, zang, gebed of Yoga beoefening die voort kan brengen. Hierin onderscheid Ken 5 niveaus vanuit het fysieke tot aan het non-duale eenheidsbewustzijn (Turiyatita). Hij probeert duidelijk te maken dat de mens door naar binnen te schouwen deze laatste toestanden met zijn geest kan doorlopen (Waking Up), maar dat niemand door naar binnen te kijken het bewustzijnsstadium waarin hij zich bevindt kan onderscheiden. Daarvoor moet je namelijk een heleboel mensen tegelijk bestuderen en over een lange tijd van decennia. Het bewustzijnsstadium waarin jij je bevindt bepaald hoe jij de wereld ervaart en welke keuzes jij maakt. Iedereen begint zijn leven onder aan de ladder van deze bewustzijnsstadia. Afhankelijk van de omgeving waarin je opgroeit en afhankelijk van je eigen innerlijke constitutie (in andere stelsels wordt dat aangeduid met karma) ga je sneller of langzamer de ladder op (Growing Up). Van zuiver impulsief naar logisch/rationeel naar een integrerend bewustzijn (ik moet het hier kort uitleggen, als je het precies wil weten dan kun je een van zijn 20+ boeken lezen). Hij probeert uit te leggen dat door in te zien dat je door een bewustzijnsbril heen kijkt je die bril tot een object van je meditatie kunt maken en hem aldus kunt overstijgen. Alles waar je doorheen kijkt naar de wereld vormt de waarheid op dat moment, zodra je ernaar kan kijken wordt het echter alleen maar een object.

Het Integrale bewustzijnsstadium (2^nd Tier)

Je bent gewaarschuwd want Ken schuwt niet om zeer grote woorden te gebruiken voor zijn bedenksels. Ik ervaar hem als een geniale narcist als ik de grootspraak in zijn boeken lees, maar desalniettemin geniaal. Het integrale bewustzijnsstadium is het eerste stadium waarin de andere bewustzijnsstadia niet afgedaan worden als waardeloze onzin. Zodra men op dit niveau komt zal men ervaren dat iedereen in zijn eigen stadium vertoeft en dat is helemaal OK. Je kunt mensen verleiden om een stadium hoger te gaan komen (stadia kunnen niet overgeslagen worden) door de persoon op zijn eigen stadium te benaderen en vervolgens subtiel te laten zien dat één stadium hoger er toch wel heel fijn uitziet.

De kerk als transportband (Conveyor Belt)

Daarmee komt het tweede element van Ken Wilbers filosofie naar voren. Omdat de mensen in de maatschappij de gewoonte hebben bij elkaar te klitten op een gelijkwaardig bewustzijnsstadium en vervolgens alle andere stadia voor gek te verklaren, zijn er niet zo veel instanties die mensen helpen zich verder te ontwikkelen. En daar ziet hij een rol voor een kerk of willekeurig welke andere spirituele stroming met een langdurige traditie. In dergelijke stromingen zitten allerlei mensen met verschillende bewustzijnsstadia. Van zeer primitief tot en met integraal, zodat iedereen zich binnen dat kader begrepen voelt en uitgedaagd kan worden om verder te ontwikkelen. Een soort transportband voor het voortstuwen van het bewustzijnsstadium. Kortom een kerk (en dus geen sekte) is een van de weinige instituties waar binnen ieder mens zijn plekje zou moeten kunnen vinden en verder kan groeien (of dat echt zo werkt? Soms wel, soms niet). Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen groeien (stadia) en wakker worden (toestanden). In het Engels klinkt het mooier, “Growing Up” en “Waking Up”. Zo heeft bijvoorbeeld de Katholieke kerk zich sterk gericht op Growing Up (tot op zekere hoogte natuurlijk, ze moesten niet al te eigenwijs worden) en het Waking Up overgelaten aan enkele monniken die ver weg gestopt waren. En bepaalde fundamentele protestantse stroming richtten zich alleen op Waking Up (Knielen op een bed violen).

Onzen, het pluralisme van een baby boomer

En vervolgens las ik het boek “Onzen” van Jan Bor. Een cri de coeur voor een volwassen moderne spiritualiteit. Uit zijn eigen ervaringen puttend en vanuit zijn achtergrond in de filosofie komt hij tot de conclusie dat iedere vorm van geïnstitutionaliseerde spiritualiteit, niet meer van deze tijd is. Hij beschrijft onder andere dat hij zo fijn met Ton Lathouwers kon praten, omdat die zich buiten alle conventies plaatste. Maar toen Ton zich liet aansluiten bij het moederklooster van de Chineze Chan orde (Longquang dichtbij Beijing) zakte hem de broek af. Nu is die zogenaamde liberale groep ook al opgeslokt door een kerk uit het Oosten, dat is geen spiritualiteit van deze eeuw volgens Jan. Begrijp me goed, Jan zegt hele goede dingen in dit essay, ik vond er een paar briljantjes in. Maar het radicaal afwijzen van alles wat geïnstitutionaliseerd is, komt mij als sterk pluralistisch over.

Wat is pluralisme

Hier moet ik even wat uitleggen: pluralistisch is een term die Ken Wilber gebruikt voor het bewustzijnsstadium waarin het individu mét zijn innerlijk gevoel op de eerste plaats komt. Het is een bewustzijnsniveau dat in het Westen ontstaan is na de tweede wereld oorlog en een groot deel van de “Baby Boom” generatie schijnt ermee behept te zijn. Kenmerkend voor dit stadium is dat iedereen gelijk is en in zijn gevoel gehoord en erkend moet worden. Een nadeel is dat het verschil in bewustzijnsstadium tussen groepen mensen niet erkend wordt. Een mooi voorbeeld hiervan vind ik altijd de opkomst van Pim Fortuin. Tot dat moment vierde het pluralistische stadium hoogtij waardoor mensen in een ander stadium zich totaal niet gehoord of gezien voelden. Door Pim kregen die mensen plotseling het zelfvertrouwen om hun gezichtspunt te uiten. Het gevolg is ons allen bekend. Binnen het pluralisme bestaat er geen verschil tussen mensen, iedereen wordt op hetzelfde niveau ingeschat en benaderd, en alles wat met hiërarchie of machtsinstituties te maken heeft is verwerpelijk.

Pluralistische spiritualiteit

Zo zie ik Jan’s betoog als een cri de coeur voor een pluralistische spiritualiteit. Maar wat ik dan wel mis is het mededogen voor alle mensen die daar niet op aan kunnen sluiten. Door de keuze voor deze spiritualiteit te maken werp je wel de transportband voor spirituele ontwikkeling (Growing Up) weg.

Ik zou willen zeggen, Iedere vorm van spiritualiteit is OK als het maar uitnodigt om het hart en de geest verder open te zetten.