De genialiteit van de Boeddha

Reeds 45 jaar beoefen ik vrijwel dagelijks de zazen. In het begin wilde ik de kortste weg naar verlichting. Bevrijd zijn van mijn angsten, ongemakken en hebbelijkheden, dat leek mij wel wat. Met groot fanatisme greep ik de oefening aan, want ik begreep wel dat ik het niet zo maar cadeau zou krijgen. Ik moest er natuurlijk wel hard voor werken. Hoe grappig dat zen en een Calvinistische inslag zo goed samengaan in de Japanse traditie. Ik mediteerde gewoon mijn benen er af en zat tot ik een ons woog. Al die flut boekjes wilde ik niet lezen. Nee, Lu Kuan Yu met zijn Zen series 1, 2 en 3 dat was het echte werk. Ik begreep er geen snars van maar moest en zou het uit lezen. Al was het maar dat ik kon zeggen dat ik het gelezen had.

Na enkele jaren bleef alleen de zazen over. De theorie snapte ik weinig van en of ik nu wel of niet mediteerde al zittend in de lotushouding, kon me eigenlijk geen barst schelen. Ik had zeker niet het idee dat ik er enigszins iets van kon. Afdwalende gedachten bleven mij kwellen maar ik trok me er steeds minder van aan. De gedachtestromen (Santana in het Sanskriet) werden min of meer waargenomen als ruis en af en toe ging ik kopje onder om veel verderop in de stroom weer boven te komen.

Maar dan kwam ik een vrouw tegen die in een andere Boeddhistische school haar thuis vond, namelijk het Tibetaanse Vajrayana van de Kagyu lijn. In eerste instantie lag de afwijzing in mij klaar. Op de manier waarop zij het doen dat kon niet goed zijn. Ze zaten niet echt stil en dan al die visualisaties en geleide meditaties, dat kon gewoon niet goed zijn. Nadat ik mijn vooroordelen eerst onderkend had als vooroordelen en ze naast mij neer kon leggen, ontdekte ik dat deze benadering net zo goed werkt. Dat heeft mijn ogen geopend voor veel meer in het Boeddhisme.

Tegenwoordig bestudeer ik ook bepaalde Theravada commentaren en ben diep onder de indruk. Ook Theravadins gebruiken de term Hinayana voor een beoefening die alleen op de eigen persoon  gericht is. Ook zij kennen de term karuna en niet alleen metta. Maar het mooiste van deze zwerftocht langs verschillende Boeddhistische stromingen is dat ik een steeds grotere eerbied voor de Boeddha zelf krijg. Wat was die man geniaal.

Hij heeft op zichzelf uitgedokterd hoe onze geest werkt en waarom de door de evolutie ingebakken structuur de basis legt voor een diep lijden in ons bestaan. Dat lijden wordt ook verbeeld in het verhaal van Adam en Eva en hun val uit het paradijs. Diep van binnen weten we allemaal dat onze verhouding tot het bestaan behoorlijk neurotisch is. Maar de Boeddha zag precies waar dit in onze geest plaats vindt. En dat is bijzonder knap.

Als ik zeer aandachtig naar mijn geest kijk dan zie ik wel een behoorlijke bende. Onaffe gedachten, halve gevoelens, vage herinneringen, intense fantasieën ze liggen kriskras door elkaar en ze roepen allemaal om aandacht. Als mijn huis er zo zou uitzien dan zou de gemeente reinigingsdienst moeten komen om de boel in grote containers af te voeren. De Boeddha was in staat om orde in die chaos te scheppen en te zien waar precies de schoen wringt. Nadat hij dit op zichzelf had toegepast en ontdekt dat hiermee de ultieme vrijheid en angstloosheid bereikt werd, stelde hij zichzelf maar één taak: het bevrijden van alle bewuste wezens van dit lijden. Als we de Sutta’s en de Abhidhamma bestuderen dan blijft er maar één conclusie over, hij gebruikte ieder middel dat tot zijn beschikking stond om mensen zover te krijgen dat ze zichzelf bevrijdden. Begrippen als ‘geen zelf’ (anatta) of onderling afhankelijk ontstaan (pratitya samutpada) zijn niet bedoeld als waarheid maar als middelen om je te helpen los te breken uit 100 miljoen jaar evolutionaire bewustzijnsontwikkeling. Probeer het maar eens. Je kunt niets meer persoonlijk nemen als het hele construct ‘zelf’ uit je systeem verdwenen is. En als je bewust kunt zijn dat ieder ding of gedachte die je waarneemt samenhangt met miljoenen oorzaken dan leef je niet meer in incidenten maar in een voortdurende stroom van transformaties die anderen de werkelijkheid noemen. En hij vertelde ook nog hoe je daar kon komen, maar daarover een volgende keer.

Een ieder die dit ten diepste realiseert is vrij van angst, probeer het maar eens.