Waarom koan training

Ik heb in de vakantie de autobiografie van Phillip Glass gelezen. Ik ben een groot fan van zijn muziek (modern klassiek, oorspronkelijk dicht bij minimal music maar daar lijkt het allang niet meer op). Hij is een onvermoeibare componist die een groot oeuvre heeft gemaakt van opera’s, symfonieën, kamer muziek en veel film muziek. Op de begrafenis van mijn echtgenote in 2004 heb ik stukken uit zijn compositie voor de film “The Hours” gedraaid. Ik wist dat hij ook in de leer was bij Tibetaanse Boeddhistische leraren, maar leerde dat hij ook altijd intensief yoga en chi kung heeft beoefend en dat hij de laatste jaren ook ingewijd is in de Azteekse mystiek in Mexico. Kortom een zeer productieve man die ongelooflijk mooie en vooral erg nieuwe muziek heeft gecreëerd.

Maar wat ik erg interessant vond was zijn beschrijving van het creatieve proces. Hij stelt dat hiervoor een langdurige verhoogde concentratie nodig is. Die concentratie moet zich zo ver op bouwen dat er op een gegeven moment geen ruimte meer is voor enig ‘ik-besef’. Op dat moment ontstaat de muziek als vanzelf en hoeft het alleen nog maar opgeschreven te worden. Het resultaat is dat hij nauwelijks het idee heeft dat hij het zelf gecomponeerd heeft. Soms vragen uitvoerende muzikanten hem hoe ze een bepaald iets moeten spelen en dan antwoord hij ‘Dat weet ik niet’. Waarop de muzikant vertwijfeld uitroept, ‘Hoezo weet je dat niet, jij hebt het toch zelf geschreven?’ Maar eigenlijk moet hij dan zeggen ‘dat was ik niet’.

Deze beschrijving raakte mij zeer omdat ik denk het te herkennen als ik naar zijn muziek luister. Het is ook de manier waarop Japanse zen-meester het sumi-e bedrijven. De beroemde inkt tekeningen die uit een paar penseel streken bestaan en plotseling op het papier belanden. Maar dan een enorme dynamische expressie hebben.

Laatst vroeg iemand mij ‘Waarom zou ik een koan studie doen? Wat geeft het meer dan rustig shikantaza?’ Er is niets mis met shikantaza, maar als je die concentratie echt wil oefenen waarin die spontane creativiteit kan ontstaan dan is koan studie erg geschikt. Zo diep geconcentreerd raken in de vraag dat het ‘ik’ verdwijnt en de vraag spontaan een antwoord oplevert. Best interessant om mee te stoeien.