Mindfulness en/of Meditatie?

Mindfulness en meditatie, twee woorden die voor de meeste mensen uitwisselbaar zijn. Nu zijn er natuurlijk van beide woorden legio definities gegeven dus een ieder kan het gebruiken zoals het hem of haar past. Maar ze verwijzen volgens mij naar twee verschillende dingen. En door ze door elkaar heen te gebruiken creëer je volgens mij nogal veel verwarring. Laten we met meditatie beginnen.

Meditatie

Onze huidige kennis vertelt ons dat onze geest gevormd is door miljoenen jaren overleven en volgens de Boeddhistische filosofie is dat allemaal opgeslagen in een deel van ons bewustzijn waar onze dagelijkse geest niet kan komen. Dat wordt de ālāya-vijñāna (meestal vertaald als pakhuis-bewustzijn) of de bīja-vijñāna (meestal vertaald met zaden-bewustzijn) genoemd. Het lijkt een beetje op het collectief onbewuste van Jung. Alle ervaringen, gedachten, emoties worden er in opgeslagen in de vorm van zaden. En dat niet alleen wat je meemaakt als individu in dit leven, maar ook dat van je ouders, je grootouders, je cultuur en al je voorouders helemaal terug tot de grote oerknal. Het gaat een stuk verder dan ons beeld van de overerving via de genen en via de epigenetica. Afhankelijk van de omstandigheden en de eigen dispositie kunnen bepaalde zaden op een moment naar boven drijven en tot expressie komen in ons bekende bewustzijn dat samen hangt met de 5 zintuigen en het denk/ervaar-vermogen (het zesde zintuig volgens de Boeddhisten). Maar voor zij dit niveau van bewustzijn bereiken moeten zij een mentaliserende laag passeren die de manas wordt genoemd. Dit is een deel van ons bewustzijn dat heel specifiek in de overlevingsstrijd van de afgelopen 4,5 miljoen jaar in onze geest gevormd is. Dit deel van ons bewustzijn scant alles wat er langskomt om te zien of het negatief, positief dan wel neutraal is. Het is hier dat de scheidslijn gevormd wordt tussen het ‘ik’ en de rest van het universum. Want iets kan negatief zijn voor het voortbestaan van het ‘ik’ (gevaar) of positief (voedsel, veiligheid etc.) of neutraal (dan behoeft het geen aandacht). Uit dit, vanuit de evolutie ontstane mechanisme, ontwikkeld zich onze ervaring van een ‘zelf’. En dat zit er al na een of twee jaren op deze aardbol goed ingebakken. Dat moest ook zo zijn om als kwetsbare soort, die de mens toch is, te kunnen overleven in de verzamel en jager cultuur waarbinnen wij ruim 4 miljoen jaar ons ontwikkeld hebben tot de huidige soort, de homo sapiens oftewel de wetende mens. Nou kan deze mens wel veel weten, maar hij kent vaak maar een heel klein deel van zijn geest en hoe die werkt. Het is een beetje vergelijkbaar met de mens voordat wij de wereld rond voeren. Je keek naar de einder en die was plat. Dus was de wereld plat. Je keek rond en hij was overal plat. Dus was de wereld een platte pannenkoek. Zo kijken wij ook een beetje rond in onze geest en denken die enigszins goed te kennen. Daarbij komt dat waar wij ook kijken wij zitten altijd zelf in het centrum van het beeld. Daarom dachten wij vroeger ook dat de wereld het centrum van het heelal was en dat al het andere in de kosmos om ons heen draaide. De wereld niet meer zien als het centrum waar alles omheen draait was een enorme revolutie in denken en heeft de verlichting in ons denken ingeluid. We noemen dat dan ook op denk niveau een Copernicaanse revolutie naar Copernicus, die de eerste was die dit idee publiceerde. Maar zoals wij onze verlichting vooral lieten voortkomen door het bestuderen van de uiterlijke fenomenen zo gingen de Boeddhisten in het oude India op zoek naar de innerlijke fenomenen, die zij dharma’s noemden. Via langdurig stil zitten en zonder voorbehoud te observeren wat er in de geest gebeurt ontwikkelden zij, over een periode van ongeveer 1000 jaar, een soort van fenomenologische psychologie van de geest die zij Abhidharma noemden. Het zijn een zeer uitgebreide psychologisch/filosofisch en spirituele boekwerken waarin de werking van onze geest in zeer veel verschillende lagen is uitgewerkt. Van daaruit werd ook duidelijk wat meditatie is en wat er mee beoogd wordt.